Hôn nhân lần thứ nhất

James và Anne Hyde vào thập niên 1660, qua nét vẽ của họa sĩ Peter Lely.

Sau cái chết của Oliver Cromwell vào năm 1658 và theo sau đó là sự sụp đổ của nền Cộng hòa Anh vào năm 1660, vua Charles II được đưa lên ngôi vua Anh. Tuy James là người thừa kế trước mắt nhưng xem ra ông sẽ khó có thể lên nối ngôi báu, vì vua Charles II hãy còn trẻ và vì thế có khả năng làm cha.[20] Sau khi anh trai phục hồi vương vị, James được phong làm Công tước của Albany tại Scotland, đồng thời mang tước hiệu Anh Quốc là Công tước xứ York. Sau khi về nước Anh, James hứa hôn với Anne Hyde, con gái của quan đại thần đầu triều Anh là Edward Hyde, việc này ngay lập tức gây tranh cãi.[21] Vào năm 1659, trong quá trình tìm cách quyến rũ Anne, James hứa là sẽ cưới bà.[22] Năm 1660, Anne có thai với James nhưng sau sự kiện phục hồi vương quyền Anh và việc James có quyền lực trở lại thì hoàng gia không muốn một vương tử cưới một thường dân, mặc kệ bất cứ lời hứa nào James đã đưa ra trước đó.[23] Gần như tất cả mọi người, kể cả cha của Anne khẩn thiết yêu cầu Anne và James không lấy nhau.[23] Thế nhưng James vẫn lấy Anne qua một lễ cưới bí mật, sau đó họ cũng có được một hôn lễ chính thức vào ngày 3 tháng 9 năm 1660 tại Luân Đôn. Đứa con trai đầu tiên của họ tên là Charles chết khi đang còn sơ sinh và năm đứa sau đó, cả trai lẫn gái, đều có cùng số phận.[23] Chỉ có hai cô công chúa sống đến tuổi trưởng thành là Mary (s. 30 tháng 4 năm 1662) và Anne (6 tháng 2 năm 1665).[24] Nhà quý tộc người Anh Samuel Pepys ghi trong nhật ký của ông rằng James rất thương con mình và cách ông làm cha và chơi với con mình "cũng giống như một người cha bình thường", điều này trái với cách làm cha mẹ luôn giữ khoảng cách trong vương thất thời gian đó.[25] Vợ của James là một người rất tôn thờ chồng và gây ra nhiều ảnh hưởng đối với các quyết định của ông.[26] Dù vậy, James vẫn có nhiều tình nhân khác nhau, bao gồm Arabella Churchill và Catherine Sedley, và vì thế James trở nên nổi danh như là một "tay hám gái vô ý thức nhất lúc sinh thời".[27] Với Catherine Sedley, James có một con gái tên là Catherine Darnley (tên này được đặt vì James là một hậu duệ của Huân tước Darnley Henry Stuart). Anne Hyde qua đời năm 1671.

Các chức vị chính trị và quân sự

Sau cuộc Khôi phục Vương vị, James được phê chuẩn làm Đại Đô đốc (Admiralty), nhờ đó ông có quyền bổ nhiệm quan Tổng trấn của Portsmouth và chức vụ Lord Warden of the Cinque Ports.[28] James thống lĩnh Hải quân Hoàng gia trong các cuộc Chiến tranh Anh-Hà Lan lần thứ hai (1665–67) và lần thứ ba (1672–74). Sau khi Hải quân Hà Lan tấn công biển Medway vào năm 1667, James trông coi việc nghiên cứu và tái lập hệ thống phòng thủ bờ biển phía Nam.[29] Chức Đại đô đốc cùng với lợi tức từ Bưu điện Anh và thuế rượu (mà Charles II trao cho James sau khi được khôi phục vương vị) đem đến cho James một mức lương đủ để duy trì một gia trang khá lớn.[30]

Vào năm 1664, vua Charles II giao cho James cai quản vùng đất giữa sông Delaware và sông Connecticut ở châu Mỹ. Sau khi bị Quân đội Anh chiếm đóng, lãnh thổ cũ Tân Hà Lan của Hà Lan được đặt tên là Tỉnh New York để vinh danh James. Sau khi tỉnh New York được thành lập, Công tước James giao một phần của thuộc địa mới cho George Carteret và John Berkeley cai quản. Pháo đài Orange, cách sông Hudson 240 kilômet về phía Bắc, được đổi tên thành Albany, theo tước hiệu của James tại Scotland.[23] Vào năm 1683, ông trở thành Giám đốc Công ty Cảng Hudson, nhưng không đóng vai trò tích cực trong việc cai quản Công ty này.[23] James cũng cai quản Công ty Hoàng gia châu Phi - một Công ty buôn bán nô lệ.[31]

Vào tháng 9 năm 1666, vua anh Charles II truyền lệnh cho ông lãnh đạo việc chữa cháy trong vụ Đại hỏa hoạn Luân Đôn, trong khi Thị trưởng khi ấy là Thomas Bloodworth không làm gì. Mặc dù chức vụ này hầu như không có quyền lực chính trị, những hoạt động và tài năng lãnh đạo của ông đều đáng chú ý. Một nhân chứng đương thời ghi nhận trong một bức thư đề ngày 8 tháng 9 (năm 1666) như sau: "Công tước xứ York đã giành được con tim của nhân dân qua việc ông liên tục dồn tâm trí một cách không mỏi mệt cả ngày lẫn đêm để giúp dập tắt trận cháy".[32]

Cải sang Công giáo và tục huyền

Mary xứ Modena, người vợ chính thức thứ hai của James

Thời gian James trải qua ở Pháp đã để ông tiếp xúc với đức tin và các nghi lễ của Công giáo La Mã; sau đó ông và vợ mình, bà Anne, ngày càng có cảm tình với Công giáo.[33] Vào khoảng năm 1668 hay 1669, James cải sang Công giáo qua việc nhận bí tích thánh thể. Tuy nhiên, việc cải đạo này của James được giữ bí mật trong một thời gian và ông vẫn tiếp tục đi lễ nhà thờ Anh giáo cho tới tận 1676.[34] Mặc dù đã cải đạo, ông vẫn tiếp tục có một quan hệ hợp tác chủ yếu với các tín đồ Anh giáo, bao gồm John Churchill, George Legge và các tín đồ Kháng cách người Pháp như là Bá tước thứ hai xứ Feversham Louis de Duras.[35]

Vì lo sợ những ảnh hưởng của các tín đồ Công giáo trong triều đình, Quốc hội Anh ra một đạo luật mới tên Luật Khảo sát (Test Act) năm 1673.[36] Luật mới này đòi hỏi tất cả quan lại và tướng tá quân đội phải ra một lời tuyên thệ. Lời tuyên thệ này buộc họ phải chối bỏ phép thánh thể và lên án một số lễ nghi khác của Công giáo như là sự mê tín và mê muội và chấp nhận bí tích thánh thể của Anh giáo.[37] James từ chối thực hiện bất cứ yêu cầu nào của Luật Khảo sát và thay vào đó ông từ bỏ chức Đại Đô đốc của Hải quân Anh. Và chính việc này đã công khai việc James đã cải đạo.[36]

Vua Charles II chống đối việc cải đạo, và huấn lệnh rằng, các con gái của James là Mary và Anne phải được nuôi dạy với tư cách là những tín đồ Kháng Cách.[38] Tuy nhiên, ông cho phép James cưới một tín đồ Công giáo là Mary xứ Modena - một Công nương mới 15 tuổi người Ý.[39] Ngày 20 tháng 11 năm 1673, James tiến hành việc cưới vắng mặt Mary theo nghi lễ Công giáo.[40] Ngày 21 tháng 9, Mary tới Anh Quốc và Giám mục Oxford là Nathaniel Crew tiến hành một vài nghi lễ Anh giáo và không làm gì hơn ngoài công nhận cuộc hôn nhân Công giáo của James và Mary.[41] Nhiều người Anh, vốn chẳng tin vào Công giáo, xem vị Công nương mới của xứ York là một gián điệp của Giáo hoàng Clêmentê X.[42]

Cuộc Khủng hoảng Loại trừ

Công tước thứ nhất Monmouth James Scott, người được cho là con trai bất hợp pháp của Charles II và gắn liền với nhiều âm mưu chống lại James.

Vào năm 1677, James miễn cưỡng để gả con gái là Mary cho một tín đồ Kháng Cách là William xứ Orange (cũng là cháu trai của James). James ưng thuận sau khi vua anh Charles II và William đồng tình về cuộc hôn nhân này.[43] Bất chấp cuộc hôn nhân Kháng Cách này, những nỗi lo sợ về một tiềm năng có một ông vua Anh theo Công giáo vẫn còn đó, sự sợ hãi lại còn gia tăng do vua Charles II và Hoàng hậu Catherine xứ Braganza không thể sinh con. Cũng trong thời gian này, một linh mục Anh giáo đã bị tước phép tên là Titus Oates nói về một "mưu đồ của Giáo hoàng" nhằm giết vua Charles XII và đưa Công tước xứ York lên ngôi báu.[44] Âm mưu tưởng tượng này đã làm cho làn sóng chống Công giáo lan tràn mãnh liệt trên khắp nước Anh.

Tại Anh Quốc, Bá tước thứ nhất của Shaftesbury, người từng giữ chức vị quan đại thần đầu triều và là nhân vật chống Công giáo chủ chốt, tìm cách loại trừ James khỏi danh sách những người kế thừa ngai vàng.[45] Một vài thành viên của Quốc hội còn đề nghị vua Charles II truyền ngôi cho người con bất hợp pháp là James Scott, Công tước thứ nhất của Monmouth.[46] Vào năm 1679, khi Dự luật Loại trừ (Exclusion Bill) có khả năng được thông qua, vua Charles II phải giải tán Quốc hội.[47] Hai Quốc hội khác được bầu lên vào năm 1680 và 1681, nhưng cũng bị giải tán vì những lý do tương tự.[48] Cuộc Khủng hoảng Loại trừ góp phần vào sự phát triển của hai đảng phái nước Anh: phe Wig thì ủng hộ Đạo luật Loại trừ, trong khi phe Tory thì phản đối. Cuối cùng, James không bị mất quyền kế vị, nhưng ông không được làm việc cùng các quan đại thần đầu triều, và phải đóng vai trò nhỏ bén hơn trong Chính phủ của vua Charles II.[49]

Theo lệnh của nhà vua, James rời khỏi nước Anh mà đến Bruxelles thuộc Bỉ.[50] Vào năm 1680, ông trở thành Quan Đại diện cao cấp (Lord High Commissioner) của xứ Scotland và đến sống tại Cung điện Holyrood ở Edinburgh nhằm trấn áp một cuộc nổi dậy và trông coi chính quyền thuộc hoàng gia.[51] James sau đó quay về Anh trong thời gian ngắn khi mà Charles bệnh nặng và gần như sẽ chết.[52] Làn sóng buộc tội chống lại James cuối cùng cũng qua đi, nhưng quan hệ giữa James với nhiều thành viên Quốc hội Anh bao gồm Bá Tước xứ Danby Thomas Osborne (vốn là đồng minh cũ của James) mãi mãi xấu đi và điều này còn trở thành một nhân tố lớn gây khó khăn cho James.[53]

Được khôi phục

Năm 1683, một âm mưu ám sát Charles và James và kích động một cuộc nổi dậy của những người Cộng hòa nhằm tái lập nền Cộng hòa Thịnh vượng chung Anh bị khám phá.[54] Âm mưu này được gọi là Âm mưu Rye House gây ra tác dụng ngược với những người tham gia và tạo nên một làn sóng cảm thông với Nhà vua và James.[55] Nhiều nhân vật danh tiếng của đảng Whigs bao gồm cả Công tước thứ nhất xứ Essex Arthur Capell và người con bất hợp pháp của Charles II là James Scott bị buộc tội có liên can.[54] Capell tự sát còn Scott và nhiều người khác được làm ngơ để chạy sang Đại lục châu Âu sống lưu vong.[56] Charles phản ứng lại âm mưu bằng cách tăng cường đàn áp đảng viên đảng Whigs và những người bất đồng.[54] Thấy được uy tín của James đang lên cao, Charles II liền mời James quay trở lại Hội đồng Cơ mật của Hoàng gia Anh năm 1684.[57] Dù vẫn còn một số ít trong Quốc hội Anh vẫn không thống nhất với khả năng có một ông vua theo Công giáo, nguy cơ loại bỏ James khỏi danh sách kế vị đã chính thức qua đi.